Canada

Het land van onbegrensde mogelijkheden en volop onderwijs innovaties; een land waar we als Nederlanders zo nauw mee verbonden zijn.

Als vervolg op de studiereis naar Canada in 2019 organiseert ICT&E in 2023, in samenwerking met Scholengemeenschap Marianum, een studiereis naar Ontario, Canada. 

Van toetscultuur naar formatieve cultuur

In 2016 wilden vijf scholen in het leerlab Formatief meer de nadruk leggen op de persoonlijke groei van leerlingen. Aan de start van het leerlab was het verminderen van de toetsdruk een uitgesproken wens. “We willen meer tijd besteden aan leren, begeleiden en inspireren.” De interesse in formatief leren is de afgelopen paar jaar enorm gegroeid. Precies in de tijd dat het leerlab hiermee startte.
Formatief leren betekent dat de docent doelgericht bezig is met de ontwikkeling van de individuele leerling en het zichtbaar maken daarvan. De leerlabscholen zijn gaan werken vanuit het feed up, feedback, feed forward-model. De leerling leert:
– te werken met leerdoelen en succescriteria (feed up)
– samen met de docent en medeleerlingen te reflecteren op de inhoud van het leren (feedback).
– om samen te bekijken of en met welke leerstrategieën het gestelde doel gehaald is. Om daarna samen te bepalen de volgende stappen zijn (feed forward).

“Door volgens dit principe te werk te gaan, krijg je als docent inzicht waar de leerling staat in zijn leerproces en kun je inspelen op wat een leerling nodig heeft. Maar ook de leerling zelf ontwikkelt inzicht in zijn eigen leren. Dit model vormt ook de basis van onze mentor- en oudergesprekken”, zegt docent Liene Selten van Hooghuis Heesch.

De formatieve spiraal

Als opbrengst van twee jaar samenwerken ontwikkelde het leerlab een model voor de groei van formatief toetsen naar een formatieve cultuur; de formatieve spiraal.
Het begint vaak met een eerste formatieve toet in de klas begint. Wil je verder komen? Dan is het belangrijk om met collega’s samen te werken en als school een eenduidige visie en gemeenschappelijke taal te ontwikkelen over dit onderwerp. Als je als team docenten formatief wilt werken, krijgt uiteindelijk de hele school hiermee te maken.

In het schooljaar 2021-2022 hebben Michel van Ast en Bob Hofman de benaming van de vier fases aangepast; er ontstond landelijk meer consensus over het formatieve taalgebruik, noem het maar ‘leren door te doen’.

1. Formatief leren: is een cyclisch proces dat bestaat uit de volgende onderdelen: leerdoelen bepalen, succescriteria benoemen, reflecteren tijdens het leren en evalueren aan het einde van de opdracht. De leerling leert stap voor stap om, op basis van de lesdoelen, zijn eigen leerdoelen te stellen. Tussentijds reflecteert de leerling met behulp van succescriteria en (peer)feedback op wat er al goed gaat en wat hij/zij nog moet doen om het leerdoel te halen.
2. Formatief handelen: onder formatief handelen worden alle activiteiten verstaan die docenten uitvoeren om de leeractiviteiten van leerlingen in kaart te brengen, te interpreteren en te gebruiken om betere beslissingen te maken over vervolgstappen voor het leren van de leerling(en). Belangrijke elementen hierbij zijn onder andere heldere leerdoelen en succescriteria, effectieve feedback en passende didactiek. In dit handboek zal verder gesproken worden van formatief handelen. Formatief handelen draagt bij tot formatief leren.
3. Formatief werken: is bijna hetzelfde als formatief leren. Het enige verschil: je doet het niet alleen in de klas, maar samen met je collega’s. Bijvoorbeeld met team docenten van een jaarlaag; internationaal wordt dan de term ‘Professional Learning Team (PLT)’ of een ‘Professional Learning Community (PLC)’ gebruikt. ook wordt er een gemeenschappelijke taal gesproken.
4. Formatieve cultuur: op een school met een formatieve cultuur leert en werkt iedereen formatief: leerlingen, docenten en schoolleiders, maar ook ouders dragen bij aan groei van de leerling. Samen vragen zij zich af:  ‘Wat vinden we echt de moeite waard om te leren?’

Formatieve praatplaat

In een school met een formatieve cultuur wordt formatief geleerd en gewerkt. Door de leerlingen, door docenten, door team- en schoolleiders en ouders.
Samen is er een duidelijk plan voor onderwijsontwikkeling gemaakt aan de hand van de kernvraag: ‘wat kun jij bijdragen aan het behalen van de gezamenlijk gestelde doelen?’
Een plan met vier onderliggende vragen:

1. Waar willen we naar toe?
2. Hoe weten we dat we er zijn?
3. Waar staan we nu?
4. Wat doen we om dat te bereiken?

Om alles wat bij het beantwoorden van deze vragen een rol speelt zichtbaar te maken, ontwikkelden Michel van Ast en Bob Hofman op basis van de formatieve spiraal een ‘Praatplaat Formatieve Cultuur‘.
Geen vast gepind model, maar een open uitnodiging om letterlijk met elkaar om de tafel te gaan en te praten over ‘Hoe gaan we samen op weg? Bij die vraag inspireren de schoolbezoeken in Canada enorm.
Bij het Halton District School Board, is de ‘Formative Placemat’ de onderlegger bij de gesprekken over het opzetten en vormgeven van deze reis, met als motto ‘Verdiepen en Verbinden’.

Verdiepen en verbinden

In de voorbereidende bijeenkomst(en) vragen we de deelnemers leerdoelen voor de eigen school uit te werken, zodat we gericht in Canada op zoek kunnen naar de juiste leeromgeving. Op basis van reizen naar Australië en Canada zijn de docenten van SG Marianum nu op zoek naar verdieping en verbinding. Natuurlijk is het prachtig als je van een studiereis geïnspireerd terug komt en met enthousiasme in jouw klas groeit in je formatief  handelen. Voor het formatief werken van een (jaarlaag) team van docenten is een PLG een enorme verrijking; samen leren ontwerpen, samen een gemeenschappelijke taal. In Canada en Australië zagen we scholen hun eigen ‘Formatief Handboek‘ ontwikkelen. Met zo’n  handboek als leidraad zorg je er samen met collega’s (PLG) op jouw school voor dat de uitgangspunten, didactische bouwstenen en instrumenten voor formatief leren en werken overal en eenduidig zichtbaar zijn in jouw school. Natuurlijk is na de studiereis het handboek en het implementatieproces nog niet volledig, maar je hebt wel een stevige basis gelegd waarop je school verder kan bouwen.

Met deelname aan deze studiereis krijg je dus niet alleen inspirerende voorbeelden, maar bouw je samen met collega’s aan concrete vervolgstappen in je eigen school en draagt bij aan het duurzaam inweven van formatiefleren en werken. Deze studiereis is op maat voor het Marianum ontwikkeld en is volgeboekt.