Zondag 7 april – Verslag door Margreet en Yvonne

Deze zondag 7 april is een zondag van kennismaken. Op het vliegveld bij 1A worden actief handen geschud. Soms zelfs twee of drie maal dezelfde. Dit maakt wel dat we aan het eind van de dag, wandelend in Helsinki, in ieder geval de mensen herkennen die bij onze groep horen.

Na een voorspoedige vlucht, waarbij we elkaars bagage in de gaten houden, houdt Bob zijn eerste speech op de stoeprand in het zonnetje. Een speech over eigenaarschap (immers iedereen heeft alles doorgenomen!), over buddies en over het openbaar vervoer waar we de gehele week niet meer kunnen uitchecken (wel uitstappen, maar dát alleen met je buddy!) .

Eenmaal gearriveerd in het hotel hebben de eersten al gauw het terras gevonden. Anderen hebben de eerste stadse verkenningen gedaan. Hoewel een goed terras natuurlijk ook een waardevolle stadse verkenning is!

Terwijl in Helsinki het glas wordt geheven en Allert de ijshockey kaartjes veilig stelt, landen ook de leerlingen veilig op de luchthaven.

Yvonne vloog met de 6 leerlingen met de middagvlucht naar Helsinki.

Opgewacht door de gastgezinnen en Bob komen ze tegenm 17:30 uur aan en gaan daarna met de gastgezinnen mee naar huis. Morgenochtend treffen we elkaar op de Lumon Lukio School in Vantaa.

Lotte & Lina – De aankomst;
Op het vliegtuig werden we opgehaald door Anni en haar moeder. Het was meteen erg gezellig en ze hebben een leuke familie. Tijdens het avondeten zaten we met z’n allen aan tafel, we waren een deel van het gezin geworden. Dat was ook meteen een goed moment om onze cadeautjes te geven. Ze waren er heel blij mee! We slapen in een guesthouse in de achtertuin, echt ontzettend mooi!! Ook zijn we meteen in de sauna en jacuzzi geweest samen met Anni en haar 2 zusjes. De eerste dag is geslaagd!

Ter afsluiting ’s avonds een heerlijk diner in het Virgin Oil Co. Restaurant

Maandag 8 april –  Versalg door Froukje, Elke, Gerda, Willy 

Ochtend: Bezoek aan Lumon Lukio (VO), Marianna Sydänmaanlakka (principal), adres:Urpiaisen Tie 4, Vantaa

Als start een ontbijt met havermoutpap røde grøde, Zweedse balletjes en English breakfast.

Gevolgd door een treinreis van een half uur kwamen we aan bij de Upper secundary school LUMO in Vantaa voor leerlingen van 15 tot en met 17 jaar.

We werden in de ruim opgezette ontvangst verwelkomd door de Vice principal Marlene en de student counselor Tuomas.

We waren verbaasd over de vele faciliteiten: openbare bibliotheek, theater. Bioscoop, gemeente loketten en last but nog least de atoomvrije schuilkelder wat dienst doet als wrestling hall en dance lokaal. De schuilkelder wordt normaal gevonden vanwege de 3000 km lange grens met de Russen.

Er zijn 30 docenten op rond de 550 leerlingen. Hun speerpunt is performing arts en vanaf volgend jaar ook Sustainable Development. Dit speerpunt hebben ze gekozen omdat dat uniek is in de regio Helsinki om nieuwe leerlingen te trekken.

Leerlingen worden toegelaten als ze de Middenschool met een 7,5 hebben afgesloten. Na de rondleiding kregen we in het muzieklokaal een inleiding in het Finse onderwijssysteem.
Leerlingen kiezen per periode van 6 weken 6 verschillende vakken. De keuze maken ze met de student counselor. Je hebt 5 periodes per jaar en je kiest in principe de vakken voor het hele jaar.
De leerling heeft 4 lesuren van 75 minuten per dag. Per vak 3 lesuren per week.

Zie schema. Er zitten per les 5 tot 35 leerlingen in de groep.

Om toegang te krijgen tot de universiteit moet je minimaal 5 nationale examens afleggen. Deze examens duren 6 (!) uur per vak.
Er is een enorm aanbod aan vakken. Bijvoorbeeld bij de talen kun je kiezen uit: Japans, Russisch, Fins, Zweeds, Engels, Spaans, Frans, Duits, Italiaans .
De kernvakken zijn Fins, Zweeds en Engels en Wiskunde.
Iedereen had een individueel programma van lesbezoeken, gesprek met de principal of de guidance counselor.

Tussendoor werden we verrast door de warme lunch die voor zowel personeel als leerlingen beschikbaar is. Het restaurant is openbaar. De school is dus geïntegreerd in de gemeenschap van Vantaa.

Om 1500 uur vond een evaluatie met de Finse en Nederlandse leerlingen, docenten, principal en vice principal plaats. Onze leerlingen stelden kritische en opbouwende vragen en gaven goede feedback.
Na het overhandigen van de cadeaus zijn we we nog uiteen gegaan in de themagroepen.

Wat ons is opgevallen is dat, indien leerlingen een course niet met een 5 afsluiten, ze de course opnieuw moeten doen. Om hun diploma te krijgen geldt de minimale norm van 75 courses. Leerlingen worden hier echt aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid . Leerling worden gestimuleerd tot zelfreflectie. Je hoeft niet te leren, maar als je hier bent verwachten we van je dat het het doet.

Dinsdag 9 april –  Verslag van Annique, Anne, Gerben W.

Bezoek aan Saunalahti Koulu (PO), Mrs. Hanna Sarakorpi, principal and Mrs. Minna Weli Vice-Principal.

Om zes uur klinken de vrolijke tonen van Lionel Richie door de hotelkamer: tijd voor een nieuwe dag in Finland! Vandaag staat een bezoek aan Saunalathi op het programma. Op deze school wordt lesgegeven aan leerlingen van zes tot zestien jaar in een gebouw dat ontworpen is om te leren. Na een ontbijt met zoute havermout, stapels stokbroodjes, zure haring en heerlijke Finse koekjes stond de groep om half acht paraat in de lobby. Na de buddycheck, niet te verwarren met de bodycheck, kunnen we vertrekken naar de tram. Het wachten op de tram duurt lang, we staan er al een tijdje, daarom besluit reisleider Bob dat we beter te voet onze weg naar de bushalte konden vervolgen. Tijdens een wandeling door het historische centrum van Helsinki komen we door een verrassend nieuw winkelcomplex waarin het centrale busstation van deze prachtige stad gevestigd is. Na enige minuten konden we via een bussluis in een warme bus stappen.

De busrit biedt ons de mogelijkheid om de weidse omgeving van Helsinki te aanschouwen. Om het plaatje compleet te maken, begint het halverwege flink te sneeuwen. Na de busrit komen we aan bij een modern, licht en groot gebouw en werden we enthousiast ontvangen door Minna.

Net als gisteren zien we een school die een centraal punt in de samenleving vormt: er is een youth centre, bibliotheek, daycare en er wandelen opa’s en oma’s door de school die kinderen voorlezen, warmtepakken uittrekken en docenten ondersteunen. We voelen ons meteen thuis op deze dynamische, huiselijke plek, waar we op onze slippers en pantoffels rond mogen wandelen.
Minna ontvangt ons in de lerarenhuiskamer. Hier krijgen we een lezing over de historie en visie van de school.

De school is in 2012 opgericht en is inmiddels vol: kinderen uit de omgeving kunnen zich niet meer inschrijven. Het docententeam stelt het kind centraal binnen hun onderwijs. Ze werken hier met twee metaforen: roots en wings.

De roots staan voor de waarden: iedereen hoort erbij, je moet je thuis voelen. De wings staan symbool voor de focus op kwaliteiten en sterke punten (je kunt iets ‘nog’ niet). Een voorbeeld hiervan is de circle of trust: leerlingen krijgen de kans om stappen te zetten in verantwoordelijkheid en eigenaarschap. Leerlingen die aantonen dat ze zelfstandig kunnen werken en verantwoordelijkheid nemen voor hun leerproces, mogen op andere plekken in het schoolgebouw werken en krijgen dus meer verantwoordelijkheid.

Na de lezing geeft Minna ons een rondleiding door het gebouw. Voor de vo-docenten onder ons is het bijzonder om te zien dat hier ook kleintjes rondlopen. We zien pubers werken aan wandkleden, kleuters aan knutselwerkjes en vergapen ons aan grote tafelvoetbalspellen in de gang.

Wat opvalt op deze school, is de rust, vriendelijkheid en oog voor het kind. De lokalen zijn vol met fijne ‘hangplekken’ voor leerlingen: banken, Fatboys en zachte vloerkleden.

Na de rondleiding worden we uitgenodigd om te lunchen in de kantine van de school. Na een heerlijke pasta met tonijn of kikkererwten zien we hoe leerlingen hier verantwoordelijkheid nemen voor hun leefomgeving: er staan drie jongetjes klaar die ons complimenteren met onze keurig leeggegeten borden. De enkeling die niet alles op heeft gegeten, krijgt het verzoek om de volgende keer minder op te scheppen. Ook hier is less more!

Na de lunch hebben we eerst een ontmoeting met Hanna, de rectrix van de school. We spreken over het nieuwe curriculum, waarin een verschuiving plaatsvindt van docenten die lesgeven naar leerlingen die leren: het zweet moet op de juiste rug!

Voor de docenten is dit een grote uitdaging; het is immers ook voor docenten best spannend om uit je comfortabele zone te stappen. Bij basisschooldocenten verloopt deze verandering gemakkelijker: zij zijn al gewend aan het variëren in werkvormen en leerlingverantwoordelijkheid.

Na Hanna’s verhaal vertrekken we naar boven om te spreken met de echte deskundigen: er zitten vijf leerlingen klaar om ons te vertellen hoe zij hun school ervaren. De meiden vertellen eerlijk en in vloeiend Engels hoe zij hun schooltijd hier ervaren en hierdoor wordt duidelijk dat de praktijk uiteraard altijd anders is dan het verhaal. Er ontstaat een mooi gesprek over doelen, onderwijs en de toekomst. Als de leerlingen weer moeten vertrekken om hun les te volgen, vist Froukje nog snel vijf oer-Hollandse Fast John’s uit haar tas om ze te bedanken.

De vijf leerlingen worden vervangen door twee docenten die ons onder meer vertellen over inclusiviteit op deze school. Elke school in Helsinki heeft zijn eigen specialiteit op het gebied van leren of gedrag. Op deze school richten ze zich op leerlingen met een stoornis in het autistisch spectrum, waarvoor speciale klassen zijn. Verder spreken we hen over doelen, verandering en leerlingen die hun eigen keuzes maken.

We sluiten de dag wederom af met een bijeenkomst in de themagroepen en delen de inspiratie die we deze dag hebben opgedaan.

Na deze inspirerende middag scheiden onze wegen: een clubje docenten spreekt met een lerarenopleider, anderen verplaatsen zich naar het ijshockeystadion en sommigen vermaken zich in het centrum. In de Espoo Areena zien de ijshockeyfanaten van het eerste uur de dames van de VS met grote overmacht Rusland verslaan. Om half acht begint de wedstrijd waar heel Finland zich op verheugd heeft: Canada – Finland.

We zijn getuige van een uitzinnige menigte Finnen. De uitgelaten stemming slaat echter al snel om. Over de uitslag hebben we het maar niet, maar het was een geweldige afsluiting van deze inspirerende dinsdag!

Woensdag 10 april – Bezoek aan Normal Lyceum Helsinki, Mrs. Jaana Silvennoinen, Principal.
Verslag: schoolbezoek Alice, Anna en Mathijs

Lopend door de Finse ochtend kou kwamen we aan bij ‘Helsinki Normal Lyceum’ waar we hartelijk werden verwelkomd door Jaana Silvennoinen die ons iets vertelde over de geschiedenis van de school.

Tot de jaren ‘70 was dit een jongensschool. Eerst was het gebouw een geheel, daarna werd het in tweeën gesplitst en niet zo lang geleden is het weer bijeengevoegd waaraan de prachtige wenteltrap ons herinnert. Al die 152 jaren had de school als spreuk: non scholae, sed vitea.

Jaana deelde ons het programma uit in het auditorium en vertelde ons over het Finse onderwijs waarbij ze het in een historische context plaatste. Vervolgens vertelde ze ons over de hedendaagse invulling van de school: het aantal leerlingen, docenten en leraren in opleiding. Het ‘Helsinki Normal Lyceum’ is immers een school voor lower and upper secondary education en een universitaire docentenopleiding. Ook besprak zij de missie van de school waarbij zorg voor en educatie van leerlingen en studenten in opleiding en hun opleiders centraal staat naast het geven van experimenteel onderwijs en het doen van onderzoek, curriculum verbetering en bijscholing voor onderwijsgevenden.

Naast ‘Helsinki Normal Lyceum’ is er nog een tweede opleidingsschool voor onderwijsgevenden: ‘Viikki Teacher Training School’. Deze school was oorspronkelijk een meisjesschool die dit jaar 150 jaar bestaat. Dr Tapio Lahtero is overkoepelend rector van beide scholen.

Lezing Tapio Lahtero – Verslag: Gerben S. en Bettine
Vandaag waren we te gast op het Helsinki Normal Lyseum. Het hoofd van deze opleidingsschool en de universiteit van Helsinki is Tapio Lahtero. Dr. Lahtero is gepromoveerd op het gebied van leiderschap cultuur in scholen. Hij heeft ons een inleiding gegeven op dit onderwerp.

Volgens Tapio zijn 2 zaken belangrijk om binnen een organisatie eigenaarschap te creëren. Dit zijn leiderschap en management. Het management moet zorgen voor een heldere structuur en de juiste faciliteiten.

Quote 1: ‘Vraag geen dingen waar je een ander antwoord op kunt verwachten dan dat je wilt horen.’

Tapio zegt dat leiderschap een uitwisseling is van ideeën waarbij er interactie is tussen zender en ontvanger, waardoor er nieuwe ideeën kunnen ontstaan.

Quote 2: ‘Het geheel is meer dan de som van de delen.’

Hierdoor is het een ‘samen gevoel’ op het moment dat je het met elkaar hebt gecreëerd. In plaats van dat een manager zegt wat je moet doen. De docenten hebben elkaar elke dag nodig. Daar vindt de meeste interactie plaats gedurende de dag en ontstaat er een duidelijk beeld van nut en noodzaak. Het proces vindt plaats in het team. Je hoeft als manager niet alles te weten.

Om Tapio te citeren: ’De beste leraar is de leraar waarbij het leren doorgaat als deze de les verlaat.’ (….Quote 3)

Hij heeft een structuur ontwikkeld waarbij er wordt gewerkt vanuit een ‘leadership team’. Hierbij zijn de docenten verdeeld over 8 onderwerp/ thema’s. Deze samenstelling van de teams ontstaat door eigen interesse. Allereerst gaat het team in overleg met elkaar over welke werkwijze er wordt gekozen. Vervolgens kiezen ze een richting waar ze met hun onderwerp of thema naar toe willen. Wat willen ze ontwikkelen en wat wordt de opbrengst. Door te zorgen voor gemeenschappelijke doelen en een gedeelde visie kan iedereen vanuit zijn eigen potentieel bijdragen aan de ontwikkeling. samenwerken en waardering voor elkaars kwaliteiten is daarbij essentieel. In het team is het proces van ontwikkeling continu en een doel op zich. Er moet het besef zijn dat het eindresultaat niet vast staat. Leren met en van elkaar is het hoogst haalbare. Een voorbeeld hiervan is dat vooraf niet was bedacht dat studenten onderdeel zouden worden van de teams. Iets wat nu wel realiteit is.

Quote 4: ‘Proces is belangrijker dan resultaat omdat resultaat nooit af is.’

Er zijn 3 principes om breed gedragen leiderschap te creëren in je school:

1. Technical leadership (structuur waarin gezamenlijk leiderschap plaatsvindt)
2. Pedagogical leadership (gericht op lesgeven)
3. Human leadership (gericht op het begrijpen en zien van de eigen bijdrage)

Daarnaast wil hij graag nog iets anders meegeven. Bedenk voor jezelf als professional HOE je aanwezig wilt zijn binnen je school/ les. en WAAR je je aandacht op richt. Ben je aanwezig op de momenten van crisis en correctie? of neem je deel aan het proces en heb je aandacht/ oog voor de mensen die hierin deelnemen. Door belangstelling te tonen en het geven van complimenten.

Quote 5: ‘Gemeenschappelijkheid leidt tot vertrouwen’

Dat meneer Tapio Lahtero tijd heeft genomen om met ons zijn visie op leiderschap te delen is een unicum. Met speelsheid, humor en zelfspot. Hij had met gemak nog een uur door willen vertellen

Daarna deed Jaana uitgebreid uit de doeken hoe de school de filosofie van ‘gedeeld leiderschap’ heeft geïmplementeerd.

Vervolg dagverslag Alice, Anna en Mathijs:
Gelukkig genoten we door ons enthousiaste gesprek met de rector iets later dan 11 uur van een heerlijke lunch.

Vervolgens troffen we op de achterkant van ons programma een lijst met lessen aan waar we voor een lesbezoek vrij uit mochten kiezen. Met wisselend enthousiaste verhalen kwamen we terug in de koffiekamer in afwachting van Lasse Hongisto en Johanna Jauhiainen die ons zouden gaan vertellen over de multidisciplinaire, of ‘phenomenon based’ learning.

Wat een enthousiasme spreidden ze tentoon bij het presenteren van hun project waarbij geschiedenis en natuurkunde op een natuurlijke wijze met elkaar verweven werden. De basis van hun idee is een door de docenten uitgezette structuur, waarbij leerlingen in aanwezigheid van de beide vakdocenten door onderzoek op meerdere manieren werden geprikkeld.

Zo worden ze in dit project uitgenodigd om op een meer toegankelijke manier naar het onderwerp te kijken waardoor ze uit de verhalende wijze van overbrengen van informatie bij het vak geschiedenis meer emotioneel betrokken worden bij natuurkundige onderwerpen, in dit geval door de geschiedenis van de ontwikkeling van de atoombom te combineren met de atoomtheorie.

Hierdoor zagen leerlingen het belang in van deze combinatie voor de mens. Ze ontwikkelden een positieve deelname en hadden zin in leren, het werd makkelijker te begrijpen en leren, en de leerlingen beseften de rol van geschiedenis in wetenschap, naast de rol van wetenschap in geschiedenis.

Ten slotte werd dit inspirerende bezoek afgesloten met een laatste vragenronde aan Jaana en het uitwisselen van cadeautjes.

We konden nog een uurtje in de focusgroepen bijeen zitten om onze bevindingen van de dag te bespreken en samen te vatten. Daarna ging iedereen zijns weegs.

Donderdag 11 april 

Ochtend – Reflectie – Verslag Ella en Jannie

Na drie dagen intensief opsnuiven van het Finse onderwijs is het nu aan ons om de vertaal slag te maken naar de eigen school.

We beginnen deze ochtend in de thema groepen zodat we samen nog even de puntjes op de i kunnen zetten of afspraken maken hoe we deze verslagen afronden.

Vervolgens reflecteren we individueel een half uur op de volgende drie vragen:

1. Wat waren voor mij de highlights van dit bezoek?
2. Wat vond ik heel interessant maar hoort typisch bij het Finse systeem en laat ik hier?
3. Wat neem ik mee naar Nederland en gaan we mee aan de slag in onze school?

Na dit half uur gaan we als vertegenwoordigers van 1 school bij elkaar zitten om onze reflectie te delen en samen te bespreken wat we mee nemen naar onze scholen en daar willen toepassen. Er volgt een korte presentatie van de verschillende scholen en organisaties.

Wat opvalt is de enorme energie en zin om aan de slag te gaan met alle inspiratie die we hier gekregen hebben.

Basis waarden: vertrouwen en verantwoordelijkheid
We zijn het erover eens dat vertrouwen en verantwoordelijkheid twee elementen zijn die we steeds terug zagen in de scholen en ook in onze eigen scholen graag meer in willen bouwen. We hebben veel voorbeelden gezien hoe je hier vorm aan kunt  geven. bijvoorbeeld het werken met de cirkel van vertrouwen (zie verslag van dinsdag), vormen van teamleren, gedeeld leiderschap, focus op holistisch welzijn voor docenten en leerlingen, focus op growing wings and roots.

Voor ons is het duidelijk dat op de Finse scholen onderling veel gesproken wordt over waarden die ze na willen leven, over het samen vormgeven van onderwijs. over de verbinding met de buitenwereld en de samenleving om de school heen, over duurzaam bijdragen aan deze samenleving.

We willen manieren zoeken om dit ook op onze scholen meer aan de orde te laten komen. We hebben hier aan den lijve ervaren hoe inspirerend het is een kijkje te mogen nemen in een heel ander onderwijssysteem en hierover in gesprek te gaan met  mensen van verschillende scholen. Leren van en met elkaar ontstaat zo automatisch. Dit gunnen we onze collega;s ook en we gaan acties ondernemen om gesprekken hierover op onze scholen op gang te brengen.

Verantwoordelijkheid
We zien in de Finse scholen een hoge mate van verantwoordelijkheidsgevoel. Niet alleen bij de leerlingen, ook bij docenten. We willen allemaal graag onderzoeken op welke manieren we leerlingen meer verantwoordelijkheid kunnen geven. Hierbij denken we aan het zelf formuleren van eigen leerdoelen binnen de context van een project ( met een overkoepelend leerdoel), Verantwoordelijkheid voor de (inrichting van) het schoolgebouw en de leerruimtes, Verantwoordelijkheid voor de vorm en frequentie van toetsing en het resultaat, verantwoordelijkheid voor participatie in de les (aanwezigheid, telefoongebruik, zelfregulatie)

Als we de leerling meer verantwoordelijkheid willen geven moeten we zelf ook leren die verantwoordelijkheid bij de leerling te LATEN (niet overnemen)

Differentiatie
We hebben het Canadeze model gezien om vorm te geven aan differentiatie in de klas en om ruimte te geven aan leerlingen om samen te werken. Het belang hiervan is meer tot ons doorgedrongen. Het is de moeite waard om te kijken wat we hiermee op school kunnen.

Van toetscultuur naar feedback cultuur
We hebben hier gehoord wat het belang is van een goede feedback cultuur. Goede, positieve leerbevorderende feedback geeft meer resultaat dan werken voor de toets. Wat kunnen wij hier in Nederland mee?

Tot slot
We merken dat het met elkaar, op verdiepend niveau, praten over onderwijs, inspireert en energie geeft. We zouden dat in de school meer willen doen. Hoe kunnen we dat organiseren?

Wat we niet willen is nu de school in huppelen, als Mozes die van de berg komt….om te vertellen hoe het allemaal moet. Dat weten wij namelijk ook niet. Maar we hebben wel mooie voorbeelden te delen en heel veel vraagstukken om met onze collega’s op school verder te verkennen.

Middag – Bezoek aan Suomenlinna – Verslag Arthur en Lars

Na een ochtend reflecteren was er vanmiddag tijd om aan onze toeristische trekken te komen; we bezochten Suomenlinna. Toen maandag in de geschiedenisles op Lumon Lukio genoemd werd dat de leerlingen voor het vak recente Finse geschiedenis het eiland mochten bezoeken, veerden leerlingen enthousiast op van hun stoelen. Dat beloofde veel goeds.

Rond half twee verzamelden we ons, samen met de leerlingen van het Stadslyceum en hun hosts, in de haven om met de veerpont naar het eiland 3 km voor de kust van Helsinki. We werden opgewacht door onze gids, Kaisa.

Zij vertelde ons over de geschiedenis van Suomenlinna, het eiland is brandpunt geweest van de worsteling tussen Rusland en Zweden sinds de stichting van Sint Petersburg door tsaar Peter de Grote in 1703. Om de Zweedse overheersing in de Baltische zee te beschermen, begon in 1748 op bevel van de Zweedse kroon de bouw van een fort op het eiland. Echter, na een verdrag met Napoleon annexeerde de Russische tsaar Alexander I het Finse vasteland in 1808 en toen Zweedse bevoorrading van Suomenlinna uitbleef, gaven de 7.000 soldaten op het eiland zich de volgende zomer over.

De Russische overheersing van Finland duurde van 1809 tot 1917, een periode waarin de fortificatie van het eiland werd uitgebreid en de nederzetting op het eiland uitgroeide tot de tweede stad van Finland. Met de Russische revolutie en de daaropvolgende Finse burgeroorlog werd Finland een onafhankelijk land. Het militaire nut van Suomenlinna voor de Finnen werd minder in de twintigste eeuw en tegenwoordig wordt het vooral gebruikt om nieuwsgierige toeristen op rond te leiden.

Dat hebben we geweten, Kaisa heeft ons een groot deel van het eiland laten zien. Na een geschiedenisles in het bezoekerscentrum leidde ze ons over het oudere Zweedse deel van het eiland naar het Russische deel. Toen we van de boot waren gestapt verdween de koude wind en brak de zon door, waardoor we heerlijk rustig over het eiland hebben gewandeld.

Tijdens de wandeling was er volop tijd voor dagdromen: over hoe fijn het zou zijn om in dat mooie blauwe huis met veranda te wonen. En te filosoferen over de metafoor van een school als een fort. “My home is my castle, my school is my fortress… Wat betekent dat voor jou…?”. Ook werden er weer veel mooie foto’s gemaakt, en foto’s van foto’s makende mensen plus een filmpje van vloggende Gerben die Bettine filmde. Kortom, erg meta meta.

De sfeer was uitstekend…. wordt vervolgd.

Kaisa, our lovely tour guide, a very practical Fin, with so love for her beautiful country in her veins :-)

Avond – Traditioneel Fins restaurant Lappi; gerechten uit Lapland :-)

Vrijdag 12 april

Ochtend: Vrije tijd in Helsinki

Middag: Afsluiting op Lumon Lukio